Kan er een onderzoek gedaan worden naar een persoon zonder dat die persoon dit te weten komt?
In Nederland zijn er situaties waarin het onderzoek naar een persoon kan plaatsvinden zonder dat die persoon hiervan direct op de hoogte wordt gesteld. Dit roept vaak vragen op over de juridische en ethische kaders waarbinnen zo’n onderzoek uitgevoerd mag worden. In dit blogbericht behandelen we de juridische richtlijnen met betrekking tot privacy, zoals vastgelegd in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Wet Particuliere Beveiligingsorganisaties en Recherchebureaus (WPBR), evenals de verplichtingen van een particuliere onderzoeker om de onderzochte persoon tijdig op de hoogte te stellen.
1. Onderzoek en de AVG: Privacybescherming als uitgangspunt
De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is de belangrijkste wet in de Europese Unie die de privacy van burgers beschermt. Een kernprincipe van de AVG is dat persoonsgegevens alleen verwerkt mogen worden als er een gerechtvaardigde reden voor is. Dit betekent dat een particulier onderzoeker niet zomaar een onderzoek kan starten naar een persoon zonder hun toestemming, tenzij er een legitieme basis is. Zo’n basis kan bijvoorbeeld zijn:
- Toestemming van de betrokken persoon: In de meeste gevallen is toestemming vereist om persoonsgegevens te mogen verwerken. Dit geldt in veel standaardomstandigheden, maar wordt ingewikkelder bij onderzoeken waarbij deze toestemming niet gevraagd kan worden zonder het doel van het onderzoek in gevaar te brengen.
- Gerechtvaardigd belang: Dit is een belangrijk concept in de AVG. Het stelt dat een onderzoek zonder de toestemming van de onderzochte persoon kan plaatsvinden als er een gerechtvaardigd belang is dat zwaarder weegt dan de rechten en vrijheden van de persoon. Dit kan bijvoorbeeld aan de orde zijn bij fraudeonderzoeken of verdenkingen van onrechtmatig handelen.
Hoewel de AVG geen specifiek verbod stelt op onderzoeken zonder medeweten van de betrokken persoon, vereist het wel dat de belangen van de onderzoeker zorgvuldig worden afgewogen tegen het recht op privacy van de onderzochte. Dit betekent dat onnodige inbreuken op de privacy zoveel mogelijk moeten worden voorkomen.
2. De WPBR en de regels voor particuliere onderzoekers
Particuliere onderzoekers (ook wel recherchebureaus genoemd) vallen in Nederland onder de Wet Particuliere Beveiligingsorganisaties en Recherchebureaus (WPBR). Deze wet stelt specifieke eisen aan hoe particuliere onderzoekers mogen opereren, om misbruik en ongeoorloofde inbreuk op de privacy van burgers te voorkomen.
Onder de WPBR gelden de volgende belangrijke regels voor particuliere onderzoekers:
- Vergunningsplicht: Particuliere onderzoekers moeten in het bezit zijn van een vergunning van de politie om te mogen opereren. Deze vergunning wordt alleen verleend als het bureau voldoet aan strikte eisen op het gebied van integriteit en professionaliteit.
- Gedragsregels: Onderzoekers moeten zich houden aan strikte gedragsregels, waaronder de verplichting om zorgvuldig en proportioneel om te gaan met de verzameling van gegevens. Het verzamelen van gevoelige of onnodige informatie kan leiden tot overtredingen van zowel de WPBR als de AVG.
- Dossierplicht: Onderzoekers moeten een dossier bijhouden van hun onderzoeken, waarin duidelijk wordt welke gegevens zijn verzameld en op welke manier deze zijn verwerkt. Dit zorgt voor transparantie en controle achteraf, bijvoorbeeld door de toezichthouder of de rechter.
3. De plicht om de onderzochte persoon te informeren
Een belangrijk onderdeel van zowel de AVG als de WPBR is dat de onderzochte persoon in principe op de hoogte moet worden gesteld van het onderzoek. Echter, er zijn uitzonderingen. Particuliere onderzoekers hoeven de onderzochte persoon niet direct te informeren als dit de resultaten van het onderzoek zou schaden, zoals in gevallen van:
- Onderzoek naar fraude of diefstal: Als de onderzochte persoon van tevoren op de hoogte zou zijn, zou deze informatie de voortgang van het onderzoek kunnen belemmeren.
- Interne onderzoeken binnen bedrijven: Wanneer een bedrijf vermoedt dat er onregelmatigheden plaatsvinden en het onderzoek intern gehouden moet worden om bewijzen te verzamelen, kan er tijdelijk af worden gezien van directe melding aan de betrokkene.
Wanneer moet de onderzochte persoon wél geïnformeerd worden?
Zodra het onderzoek is afgerond of zodra de reden om de persoon in het ongewisse te laten niet langer van toepassing is, moet de onderzochte persoon alsnog op de hoogte worden gesteld. Dit wordt ook wel de informatieplicht genoemd. In de praktijk betekent dit dat een particulier onderzoeker of de opdrachtgever de betrokken persoon informeert over:
- Het feit dat er een onderzoek naar hem of haar is uitgevoerd.
- Welke persoonsgegevens zijn verzameld en hoe deze zijn verwerkt.
- De rechten die de persoon heeft, waaronder het recht om bezwaar te maken tegen de uitkomst van het onderzoek of om correctie of verwijdering van onjuiste gegevens te vragen.
4. Conclusie: Mag een onderzoek zonder medeweten worden uitgevoerd?
Ja, het is onder bepaalde omstandigheden mogelijk om een onderzoek naar een persoon te doen zonder dat die persoon hier meteen van op de hoogte is. Dit kan bijvoorbeeld noodzakelijk zijn om fraude of andere misdragingen effectief te onderzoeken. Wel gelden er strikte voorwaarden voor dergelijke onderzoeken, die zowel door de AVG als door de WPBR worden gereguleerd.
Het is belangrijk dat particuliere onderzoekers hun werk doen binnen de grenzen van de wet en altijd het recht op privacy van de betrokken persoon respecteren. Uiteindelijk moet de onderzochte persoon tijdig worden geïnformeerd over het onderzoek, zodra dit redelijkerwijs kan gebeuren zonder de doelstellingen van het onderzoek in gevaar te brengen.
Heeft u vragen over uw rechten of de regels rondom particuliere onderzoeken? Het is altijd verstandig om juridisch advies in te winnen als u denkt dat uw privacy is geschonden.
